burn-out

Burn-out, voortkomend uit een overmaat aan stress is een gevaarlijk verschijnsel, dat gemakkelijk tot langdurige ziekte, carriërebreuk en tal van relationele en andere sociale problemen kan leiden. Het ontstaat meestal sluipenderwijs, veelal met vage klachten als spierpijn, lusteloosheid, vermoeidheid, vermindering van weerstand en concentratieproblemen, waardoor het soms even duurt voor er een duidelijke diagnose gesteld kan worden.

De risicogroep bestaat uit personen die zich erg betrokken voelen ten opzichte van werk, relaties en maatschappij. Het zijn vaak "gevers" of perfectionisten met een sterk gevoel voor verantwoordelijkheid of dienstbaarheid. Juist die op het eerste gezicht succesvolle groep maakt statistisch gezien een grotere kans slachtoffer te worden van burn-out. Met name de zorg- en de IT-sector, het onderwijs en het management scoren hoog als het om burn-out gaat. Ook kunnen natuurlijk factoren in het privéleven een overmaat aan stress en burn-out veroorzaken. In de praktijk gaat het vaak om een combinatie van oorzaken, die te zwaar wordt om nog te hanteren.

Naast psychische problemen worden ook veel fysieke klachten veroorzaakt of versterkt door stress. Stress is één van de grootste ziekteverwekkers in de geïndustrialiseerde wereld. Vooral met betrekking tot de cardiovasculaire (hart- en vaat) ziekten. Onderzoek toont ook aan dat stress en burn-out een destructieve invloed hebben op het immuunsysteem. Veel burn-outpatiënten merken dan ook dat hun gezondheidstoestand vermindert.

Burn-outpatiënten zijn dus eerder ziek en ontvankelijker voor infecties. Infecties kunnen het burn-out-effect nog weer versterken. Parasitaire organismen, die met reguliere onderzoeksmethoden lang niet altijd op te sporen zijn, kunnen op hun beurt weer voor extra chronische vermoeidheid zorgen. Berucht is in dit verband de woekering van de gistcel Candida.

Daarnaast heeft onderzoek aangetoond dat stressburn-out blijvend geheugen- en concentratieverlies kàn veroorzaken.

Het aantal vicieuze cirkels waarin een burn-outpatiënt terecht kan komen is legio. Stress veroorzaakt lichamelijke klachten, klachten veroorzaken angst (wat is er toch met mij aan de hand?), angst geeft weer nieuwe stress. Of: arbeidsconflict veroorzaakt stress, stress veroorzaakt ziekte, ziekte versterkt arbeidsconflict etc.etc.
Dat psychische en lichamelijke gesteldheid elkaar beïnvloeden weet eigenlijk iedereen wel, maar de mate waarin dat gebeurt is lang niet altijd bekend.
Zo wordt ongeveer de helft van alle coronaire hartafwijkingen niet veroorzaakt door de belangrijkste traditionele risicofactoren zoals hoge bloeddruk, hoog cholesterolgehalte, suikerziekte, overgewicht en roken.

Deze constatering bracht onderzoekers er toe niet slechts te kijken naar met hart en bloedvaten samenhangende lichamelijke factoren, maar ook psychische componenten in het onderzoek te betrekken. Het bleek dat psychische processen emotionele reacties op stress kunnen veroorzaken die middels adrenaline en andere stresshormonen tot hartstilstand kunnen leiden of op zijn minst je lichaam ziek kunnen maken. Met stress samenhangende gevoelens van hulpeloosheid en hopeloosheid kunnen op die manier de weerstand van je lichaam sterk ondermijnen. Chronische stress met het uitzichtloze gevoel dat je bent vastgelopen ondanks je inzet kan enorm frustreren, het kan je wanhopig maken en moedeloos. Je kan je gaan afvragen wat de zin is van alles in je leven, als het alleen maar vechten en ploeteren is en je ook nog 's steeds verliest.
Dat gepieker kan je nog onzekerder maken dan je al was over wat je nou echt wilt. Het kan ook zijn, dat je altijd alleen maar deed wat waardering vond bij mensen uit je omgeving, in plaats van te handelen volgens je eigen persoonlijke waarden of ze te ontwikkelen als je die nog niet had. Als zo 'n toestand maar lang genoeg voortduurt lijkt het leven zijn glans te verliezen, alles wordt zin- en inhoudsloos. Hoewel zo 'n moment van crisis in je leven heel opschonend kan zijn en later een (positief) keerpunt kan blijken te zijn, zie je dat meestal pas later in. Dat diepe gevoel van onvrede, van 'is dit nou alles?' bleef altijd verscholen onder vanzelfsprekendheden en komt nu aan de oppervlakte.

Het besef dat je geen vat meer hebt op je leven dringt zich op, wat leidt tot verlies van identiteit, het vreet aan je gevoel van eigenwaarde. En juist dan, als je met een laatste krachtsinspanning probeert het tij te keren en er 'vol' voor te gaan om te proberen de greep op je bestaan te behouden of terug te krijgen, kan je daarin doorslaan naar zelfvernietigend gedrag. Je wilde ondanks gevoelens van falen en 'er steeds naast te grijpen' alle kansen die je kreeg benutten, niks missen, er niet naast grijpen. En dan zak je in en voel je je totaal uitgeblust en ziek.

Het ironische aan dit alles is, dat je 'er niet naast grijpt' op de manier van een kans mislopen (ook al voelt dat vaak wel zo), maar dat je gevoelens het gevolg zijn van keuzen die je zelf maakt. Een gegeven situatie kan je niet altijd veranderen, wat wél kan is je eigen positie ten opzichte van die situatie wijzigen.

Naast de top drie van interne stressoren zijn er nog veel andere (meestal in combinatie) interne oorzaken, die kunnen leiden tot burn-out.. Het gaat dan om al die complexen van overtuigingen-gevoelens-gedachten-gedrag, die je op de tenen laten lopen. Voorbeelden daarvan zijn: overdreven idealisme, narcisme, hulpeloosheid, ongeduld, kritiek, boosheid, bewijsdrang, wantrouwen etc., maar ook zaken die invloed hebben op je energiehuishouding zoals te weinig lichaamsbeweging, roken, drinken, junkfood en andere ongezonde eetgewoonten, of ook gebrek aan hobby 's of sociale steun.

Belangrijk om te weten is dat burn-out niet vanzelf over gaat, want burn-out is een vicieuze cirkel op zichzelf. Burn-out houdt zichzelf in stand, omdat het regeneratiemechanisme (herstelmechanisme) buiten werking is gesteld. Gelukkig is er iets aan te doen.

Naast gebruikmaking van technieken als gesprekstherapie voor meer inzicht, zal in therapie veel nadruk gelegd worden op het belang van ontspanning. Als je wilt weten hoe je lichaam op stress reageert zijn ontspanningstechnieken en massage prima geschikt om je daarvan (meer) bewust te maken en de technieken stellen je in staat om je reactie op stress te beheersen. Door te leren ontspannen kun je de schadelijke gevolgen van stress voorkomen of terugbrengen tot een aanvaardbaar niveau.
Eén van de gevolgen van langdurige stress is de disbalans tussen spanning en ontspanning in het lichaam en daardoor het verlies van het contact met het lichaam: wat op de voorgrond staat zijn de signalen van uitputting in het lichaam. Daar op een goede manier op anticiperen is van belang voor een goed en blijvend herstel. Wanneer het lichaam (en de geest) herstellen, zullen de klachten wat naar de achtergrond verdwijnen. Op dat moment ontstaat er ook ruimte om te kijken naar wat er nodig is om herhaling van een burn-out te voorkomen.